Η γέννηση του χρηματιστηρίου
Ίντριγκες και πάθη στο Άμστερνταμ του 17ου αιώνα
Λόντεβεϊκ Πέτραμ
Μετάφραση: Μαργαρίτα Μπονάτσου
Όπως είναι προφανές από τον τίτλο και υπότιτλο του βιβλίου, το θέμα του είναι η γέννηση του πρώτου χρηματιστηρίου στον κόσμο, του χρηματιστηρίου του Άμστερνταμ.
Ο Ολλανδός συγγραφέας, ιστορικός και οικονομολόγος Λόντεβεϊκ Πέτραμ (Lodewijk Petram) καλύπτει επαρκώς και με επιτυχία το αντικείμενό του. Σημείο εκκίνησής του είναι το Confusión de Confusiones του Joseph de la Vega, το πιο παλιό βιβλίο που αναφέρεται στο εμπόριο μετοχών, το οποίο με τα χρόνια έγινε ένα είδος cult αναγνώσματος για επαγγελματίες και μη θιασώτες του χρηματιστηρίου.
Το 1602, η έκδοση μετοχών από εταιρείες δεν ήταν κάτι καινούριο. Εκείνη την χρονιά, όμως, η ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών (VOC, Verenigde Oost-Indische Compagnie), έγινε η πρώτη του κόσμου που συγκέντρωσε κεφάλαιο μέσω δημόσιας εγγραφής. Για πολλά χρόνια, η VOC κατείχε το μονοπώλιο εμπορίου με τις περιοχές ανατολικά του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας και τα συμφέροντά της ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τα αποικιοκρατικά συμφέροντα της νεοσύστατης ολλανδικής δημοκρατίας.
Η δημόσια εγγραφή στέφθηκε με επιτυχία και στα χρόνια που ακολούθησαν, το εμπόριο των μετοχών της VOC άκμασε και συνέβαλλε αποφασιστικά στην εκπληκτική οικονομική άνθηση της Ολλανδίας του δεκάτου εβδόμου αιώνα, γνωστού και ως Χρυσού.
Το χρηματιστήριο του De Keyser στο Άμστερνταμ
Το 1611 χτίζεται σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Χέντρικ ντε Κάιζερ (Hendrik de Keyzer) το πρώτο χρηματιστήριο του Άμστερνταμ, ένας χώρος που προοριζόταν για το εμπόριο μετοχών της VOC, που εκείνο τον καιρό γινόταν ακόμα σε ανοιχτό χώρο. Το κτίριο δεν σώζεται πια, μιας και κατεδαφίστηκε τον δέκατο ένατο αιώνα. Άλλα κτίρια ακολούθησαν, τα οποία ο Πέτραμ περιγράφει στο βιβλίο του και στα οποία (όπως και σε αξιοθέατα του Άμστερνταμ που σχετίζονται με την οικονομική ανάπτυξη εκείνης της εποχής) διοργανώνει ξεναγήσεις.
Ακόμη όμως και για όσους δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ στο Άμστερνταμ, το βιβλίο του Πέτραμ ζωντανεύει με ανάγλυφες λεπτομέρειες την πόλη-κέντρο της μεγαλύτερης οικονομίας του τότε κόσμου. Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ακριβώς ότι καταφέρνει με εξαιρετικό τρόπο να αναβιώσει την ατμόσφαιρα της εποχής, χωρίς να βαραίνει την αφήγηση με άσκοπα λογοτεχνικά κόλπα αλλά και χωρίς να κάνει στιγμή εκπτώσεις στην ακρίβεια των οικονομικών και ιστορικών λεπτομερειών με τα οποία καταπιάνεται. Ακόμη πιο αξιοσημείωτη είναι η απουσία κακώς εννοούμενου ακαδημαϊκού ύφους, αν σκεφτούμε ότι η ύλη του βιβλίου ήταν ουσιαστικά η διδακτορική διατριβή του συγγραφέα.
Γι” αυτό και «Η γέννηση του χρηματιστηρίου» αποτελεί ενδιαφέρον ανάγνωσμα για όλους και όχι μόνο για όσους αρέσκονται στην ανάγνωση σχετικών βιβλίων, οικονομικών εγχειριδίων ή ιστορικών διηγήσεων. Από την άλλη, οι παλιοί ή νεόκοποι λάτρεις του αόρατου χεριού της αγοράς, ας μην περιμένουν μια ακόμα βίβλο πιασάρικων οικονομικών θεωριών, τσιτάτων και απλουστεύσεων. Ο Πέτραμ διηγείται την ιστορία του με διαύγεια και ακρίβεια, αφήνοντας τα στοιχεία του να μιλήσουν από μόνα τους. Αποφεύγει έτσι τους άτοπους παραλληλισμούς με το σήμερα και τους αυθαίρετους διδακτισμούς. Έτσι ήταν ο κόσμος μας τότε, λέει ο Πέτραμ κι αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
Το τωρινό χρηματιστήριο του Άμστερνταμ
Παρόλο που κύριος άξονας του βιβλίου είναι η οικονομική ιστορία, ο Πέτραμ την εμπλουτίζει με κοινωνικές και άλλες παραμέτρους. Έτσι, μαθαίνουμε πολλά πράγματα για την ιδιοσυγκρασία των Ολλανδών αλλά και για την καταλυτική επιρροή των θρησκειών στο λαό και στην οικονομική ιστορία της χώρας. Από αυτή την άποψη, εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο στο οποίο αναλύονται οι λόγοι για τους οποίους η πορτογαλική εβραϊκή κοινότητα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο χρηματιστηριακό εμπόριο.
Το βιβλίο του Πέτραμ δείχνει με τον καλύτερο τρόπο ότι προϊόντα και μέθοδοι της χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας, τα οποία κυριάρχησαν στην επικαιρότητα κατά τα πρόσφατα χρόνια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, δεν είναι καθόλου καινούρια. Επίσης, μας θυμίζει το προφανές: ότι πίσω από κάθε χρηματικό πάρε-δώσε υπάρχει ο παράγοντας της ανθρώπινης φύσης και ότι τόσο η ατομική όσο και η συλλογική ψυχολογία και ηθική δίνουν τον τόνο στις οικονομικές συναλλαγές.
Οι ομοιότητες με την σημερινή εποχή είναι πολλές, αποδεικνύοντας ότι το σημερινό χρηματιστήριο, οι κερδοσκοπικές αγορές και η αυτορρύθμιση της αγοράς έχουν τις ρίζες τους πολύ πιο παλιά από όσο νομίζουμε. Από την άλλη, σ” αυτό το καπιταλιστικό σύστημα με την μακρά ιστορία, χρειαζόμαστε ακόμη βιβλία σαν αυτό για να αναλύσουμε και κατανοήσουμε τωρινά φαινόμενα κερδοσκοπίας, πράγμα που αποδεικνύει -αν μη τι άλλο- ότι η αυτορρύθμιση και μόνο της αγοράς δεν αρκεί για να μάθουν οι επόμενες γενιές από τα λάθη των προηγούμενων.
Το βιβλίο του Πέτραμ φωτίζει το πλαίσιο του Χρυσού Αιώνα της Ολλανδίας, του αιώνα του Ρέμπραντ, του Γκρότιους, του Σπινόζα κ.α. Ιστορικά, η οικονομική άνθηση φαίνεται να είναι ένας καταλυτικός παράγοντας πολιτιστικής άνθησης και πρωτοπορίας, σίγουρα όμως δεν είναι η μόνη ικανή και αναγκαία συνθήκη, όπως δείχνει η πρόσφατη ιστορία της Ολλανδίας. Παρά την τάση να βλέπουμε τα πάντα μετά το 2008 ως κρίση, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου αυτής της χώρας μεταπολεμικά και μέχρι σήμερα ήταν τεράστιος. Αυτό όμως -όπως και σε άλλες χώρες- δεν συνοδεύτηκε από ένα πολιτιστικό οργασμό ανάλογο του ολλανδικού δεκάτου εβδόμου αιώνα. Αντιθέτως, η τάση του σημερινού ολλανδικού κράτους είναι να κόβει όλο και πιο πολύ τις πολιτιστικές επιδοτήσεις, χωρίς οι παράγοντες της αγοράς να αναπληρώνουν το κενό.
Η μετάφραση της Μαργαρίτας Μπονάτσου είναι υποδειγματική. Το ευρετήριο όρων στο τέλος, καθώς και ο χρονολογικός πίνακας που συμπληρώνει την ελληνική έκδοση είναι δύο μόνο δείγματα του πόσο προσεγμένη και καλώς επιμελημένη είναι η συγκεκριμένη έκδοση.
Την Τετάρτη 20 Νοεμβρίου, ο συγγραφέας θα βρίσκεται στην Αθήνα, καλεσμένος του Ολλανδικού Ινστιτούτου και των εκδόσεων Αιώρα για να μιλήσει για το βιβλίο του. Ο συγγραφέας θα μιλήσει στα Αγγλικά και θα υπάρχει διερμηνεία. Περισσότερες πληροφορίες
One thought on “Η γέννηση του χρηματιστηρίου”
Comments are closed.