Η Άννεκε Ιωαννάτου γεννήθηκε το Δεκέμβρη του 1947 στην Ολλανδία, όπου τέλειωσε το ουμανιστικό (ερασμιακό) γυμνάσιο και σπούδασε κλασική φιλολογία, νεοελληνική φιλολογία και συγκριτική γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης. Continue reading
Ο Mario Molegraaf (Μάριο Μόλεγρααφ) γεννήθηκε το 1960. Μαζί με τον ποιητή και συγγραφέα Hans Warren (Χανς Βάρρεν), σύντροφό του από το 1978, μετέφρασαν Έλληνες ποιητές, ενώ οι εξαιρετικές μεταφράσεις τους όπως αυτές του Καβάφη έκαναν γνωστή την ελληνική ποίηση στο ολλανδόφωνο κοινό. Μεταξύ άλλων, είναι γνωστοί για την ανθολογία «Ο καθρέφτης της ελληνικής ποίησης» και την μετάφραση των Απάντων του Πλάτωνα. Ο Μόλεγρααφ συνεχίζει να μεταφράζει και να γράφει για την μεγάλη του αγάπη, την ποίηση ενώ το ενδιαφέρον του για την Ελλάδα παρεμένει αμείωτο, όπως διαβάζουμε και στις τακτικές συνεργασίες του με το περιοδικό Λυχνάρι.
Το taal.gr είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει μαζί του για θέματα που αφορούν την ελληνική και ολλανδική ποίηση. Continue reading
Το taal.gr έχει στο παρελθόν επισημάνει χώρους στους οποίους μπορούν να φιλοξενηθούν λογοτέχνες ή/και μεταφραστές, όπως το «διαμέρισμα των συγγραφέων» στην Αμβέρσα και η Pasa Porta στις Βρυξέλλες. Κάθε ένας από αυτούς προσφέρει τις δικές του δυνατότητες και έχει τα δικά του κριτήρια για την επιλογή των φιλοξενουμένων. Continue reading
Η Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά με τον Χάρι Μούλις
(photo © Spiros D. Katopodis / v.p.a.)
«Μεγάλωσα με τον Χάρι Μούλις, με τον Ξάπι, όπως ο ίδιος διάβαζε το όνομά του στα Ελληνικά. Στο γυμνάσιο διδασκόμασταν τα βιβλία του, τα παλαιότερα φυσικά μιας και πήρα το απολυτήριο το 1964, πολύ πριν γράψει τα πιο γνωστά βιβλία του. Θυμάμαι το «Τροφή για Ψυχολόγους» και «Το Πέτρινο Νυφικό Κρεβάτι«. Πού να φανταστώ τότε ότι χρόνια αργότερα θα μετέφραζα τα βιβλία του στα Ελληνικά…
Όταν γνώρισα τον Μούλις από κοντά, ήταν ήδη μεγάλος, τόσο σε ηλικία όσο ως συγγραφέας. Αυτό έγινε πριν από δέκα χρόνια όταν επισκέφτηκε την Αθήνα με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του «Η διαδικασία«. Ξανάρθε πριν από τρία χρόνια για την παρουσίαση μιας επιλογής από τα διηγήματα και τις νουβέλες που έγραψε κατά τη διάρκεια της καριέρας του. Όπως οι περισσότεροι πραγματικά σημαντικοί άνθρωποι, ήταν απλός και προσιτός. Δεν είχε ανάγκη να αποδείξει πόσο σπουδαίος ήταν, γιατί απλούστατα ήταν. Είχε ένα ιδιότυπο χιούμορ που πολλοί άνθρωποι παρεξηγούσαν, νομίζοντας ότι ήταν υπερόπτης. Αυτοσαρκαζόταν με λεπτό τρόπο. Μιλώντας π.χ. για το Θεό έλεγε «ο συνάδελφός μου εκεί πάνω», μιας κι ήταν κι οι δύο δημιουργοί.
Το πρώτο βιβλίο του που μετέφρασα ήταν «Η απόπειρα«, όπου ολόκληρη η ζωή του ήρωα σημαδεύεται από τις τραυματικές του εμπειρίες κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και ο ίδιος ο Μούλις έζησε ανάλογες εμπειρίες, μιας και η μητέρα του ήταν Εβραία και κινδύνεψε να απελαθεί κι αυτή στα στρατόπεδα εξόντωσης των ναζί. Γλίτωσε χάρη στην παρέμβαση του Αυστριακού πατέρα του ο οποίος εργαζόταν σε τράπεζα που πουλούσε τα υπάρχοντα των απελαθέντων Εβραίων και φυλακίστηκε μάλιστα γι’ αυτό μετά τον πόλεμο. Σε πολλά από τα έργα του ο πόλεμος και ο Χίτλερ παίζουν σημαντικό ρόλο, όπως το Πέτρινο Νυφικό Κρεβάτι, Η Απόπειρα και ο Ζίγκφριντ.
Και στα έξι βιβλία που μετέφρασα, η συνεργασία μας ήταν άψογη. Ο Χάρι απαντούσε με προθυμία και αμεσότητα σε όλες τις απορίες μου και τα ερωτήματα που του έθετα. Ήταν άνθρωπος με εκπληκτική μνήμη και πάρα πολύ οργανωμένος. Ήταν επίσης άνθρωπος με πλατιά μόρφωση και πολλά και ποικίλα ενδιαφέροντα, πράγμα που φαινόταν και από τα θέματα που έθιγε στα βιβλία του, από τη δημιουργία οργανικής ζωής στο εργαστήριο ως την αστρονομία, από την ιστορία της τέχνης ως τη φιλοσοφία. Ειδικά το magnum opus του, Η Ανακάλυψη του Ουρανού, αναδεικνύει το εύρος του ταλέντου και των ενδιαφερόντων του. Στο τέλος του βιβλίου ο ήρωας, ο Κουίντεν, επιστρέφει στον ουρανό, μαζί με τα γράμματα της Διαθήκης. Τώρα πήγε να τον βρει και ο δημιουργός του, ο Μούλις. Καλό ταξίδι, Χάρι.»
Το κείμενο έγραψε η Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά, μεταφράστρια βιβλίων του Χάρι Μούλις
Εδώ μπορείτε να βρείτε ένα σύντομο βιογραφικό του μεγάλου συγγραφέα
Η Λεμονιά Λυμπερίδου είναι επίσημη μεταφράστρια μεταφράστρια αγγλικών, ολλανδικών, ελληνικών στην Ολλανδία. Έχει μεταφράσει Άρτουρ Γιαπέν στα Ελληνικά. Έχει σταθεί στο πλάι του μεγάλου σκηνοθέτη Θόδωρου Αγγελόπουλου ως διερμηνέας του στο Άμστερνταμ.
Από τον Ιούνιο του 2009 ασχολείται επαγγελματικά κυρίως με μεταφραστικές εργασίες, ενώ παλαιότερα εργαζόταν στο Γενικό Προξενείο του Ρότερνταμ, το οποίο ανέστειλε τις εργασίες του το φθινόπωρο του 2008. Στο χώρο της μετάφρασης (κυρίως επίσημων μεταφράσεων) δραστηριοποιείται από το 1998 με διάφορες και ενδιαφέρουσες συνεργασίες, όπως με το oλλανδικό Προξενείο στη Θεσσαλονίκη, με την oλλανδική Πρεσβεία στην Αθήνα αλλά και συνεργασίες με φορείς του Nederlandse Taalunie, των Φεστιβάλ Κινηματογράφου, την ολλανδική τηλεόραση.
Διαβάστε εδώ την ενδιαφέρουσα συζήτηση της Λεμονιάς Λυμπερίδου με το taal.gr.
Συνεχίζουμε τις συζητήσεις με μεταφραστές της ολλανδικής λογοτεχνίας στα Ελληνικά με την Λεμονιά Λυμπερίδου, την μεταφράστρια του βιβλίου τού Arthur Japin [Άρτουρ Γιαπέν] «Ο μαύρος με τη λευκή καρδιά». Εδώ μπορείτε να διαβάσετε το βιογραφικό της.
Πώς ξεκίνησε η σχέση σας με τα Ολλανδικά;
Ολλανδικά έμαθα όταν πρωτοήρθα στην Ολλανδία για σπουδές. Είχα ολοκληρώσει τα μαθήματα του βασικού πτυχίου στην αγγλική γλώσσα και λογοτεχνία. Μετά παρακολούθησα με υποτροφία άλλο ένα επίπεδο στα Ολλανδικά, για να ανταπεξέλθω στις ανάγκες της ειδικότητας στην κοινωνιογλωσσολογία και τη μετάφραση. Πριν από αυτό, δεν είχα καμία σχέση με τα Ολλανδικά.
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η κύρια δυσκολία της μετάφρασης από τα Ολλανδικά στα Ελληνικά;
Τα Ολλανδικά είναι γλώσσα άμεση με σχετικά μικρές, διαδοχικές προτάσεις και δύσκαμπτη σύνταξη, σε αντίθεση με τα ελληνικά τα οποία έχουν μακροσκελείς προτάσεις που εμπλέκονται η μία στην άλλη. Πέρα απ’ αυτό, η κάθε γλώσσα έχει τη δική της ιδιαιτερότητα και ύφος και πιστεύω ότι αυτό δεν πρέπει να αλλοιώνεται στη μετάφραση. Δεν είναι μόνο το μήνυμα που μεταφέρει η κάθε γλώσσα, είναι και ο τρόπος με τον οποίο το μεταφέρει.
Για μένα η κυριότερη δυσκολία στη μετάφραση μεταξύ των δύο αυτών γλωσσών, είναι ότι οι δύο λαοί δεν γνωρίζουν πολλά ο ένας για τον άλλο κι έτσι δεν υπάρχει το κατάλληλο υπόβαθρο για να κατανοηθεί και το λογοτεχνικό έργο. Αναφέρομαι κυρίως στην ιστορία και στην πολιτική αλλά και στη μουσική, στον κινηματογράφο. Για παράδειγμα, στα πρώτα χρόνια μου στην Ολλανδία, σε μια συναυλία με ρεμπέτικα τραγούδια κάποια κυρία δίπλα μου με το έντυπο των τραγουδιών ανοιχτό μπροστά της, μας έκανε παρατήρηση γιατί τραγουδούσαμε μαζί με τους καλλιτέχνες … και την ενοχλήσαμε! Πώς να εξηγήσεις με δυο λόγια τι σημαίνει ρεμπέτικη μουσική και τι νιώθουν οι Έλληνες όταν ακούν αυτή τη μουσική;
Τι βρίσκετε ενδιαφέρον στην Ολλανδική γλώσσα και την Ολλανδική λογοτεχνία;
Η Ολλανδία, αν και τόσο μικρή χώρα, διαθέτει ένα υπέροχο μείγμα από ξεχωριστούς συγγραφείς με μεγάλη ποικιλία στο ύφος και στη θεματολογία, πολλοί από τους οποίους απολαμβάνουν διεθνή αναγνώριση. Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι υπάρχουν αρκετοί συγγραφείς οι οποίοι γράφουν στην Oλλανδική ενώ η μητρική τους γλώσσα είναι άλλη. Αυτό αντικατοπτρίζει την πολύ-πολιτισμική κοινωνία της Ολλανδίας, την ελευθερία του λόγου που αισθάνονται όσοι θέλουν να ασχοληθούν με το γράψιμο αλλά και τις δυνατότητες που τους προσφέρονται.
Στις δουλειές αυτών των συγγραφέων, όπως είναι ο Αμπντολάχ και ο Μπενάλι, απολαμβάνει κανείς εικόνες αλλά και παντρέματα της γλώσσας που σχετίζονται με τη σημερινή ολλανδική κοινωνία στο σύνολό της.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας Ολλανδοί και Φλαμανδοί συγγραφείς;
Ο Γιαπέν και ιδιαίτερα το βιβλίο που μετέφρασα, «Ο μαύρος με τη λευκή καρδιά«. Είναι μια ιστορία που αγγίζει τον καθένα που -για τον ένα ή άλλο λόγο- βρέθηκε να ζει στην Ολλανδία και αναγνωρίζει στους δύο χαρακτήρες των μαύρων πριγκίπων πτυχές του εαυτού του. Ένα κομμάτι που εκτιμά την ολλανδική κουλτούρα και επιθυμεί όσο τίποτε άλλο να ενσωματωθεί και ένα άλλο που τον τραβάει στις ρίζες του και στον τόπο απ’ όπου κατάγεται.
Άλλοι συγγραφείς που με συγκινούν είναι η Έλλα Χάασε, ο Καντέρ Αμπντολάχ, η Τέσσα ντε Λόου αλλά και ο Χέρμαν Κοχ.
Υπάρχει κάποιο ολλανδικό/φλαμανδικό βιβλίο που θα θέλατε να μεταφράσετε ή να είχατε μεταφράσει;
Θα ήθελα να είχα μεταφράσει «Το σπίτι του τεμένους» του Καντέρ Αμπντολάχ, τη δουλειά του οποίου εκτιμώ και θαυμάζω ιδιαίτερα.
Το όνειρό μου είναι να γράψω κάποτε κάτι δικό μου. Η μεγαλύτερη ακόμα πρόκληση θα είναι να το γράψω στα Oλλανδικά.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το μυθιστόρημα του Άρτουρ Γιαπέν «Ο μαύρος με τη λευκή καρδιά» που έχετε μεταφράσει;
«Ο μαύρος με τη λευκή καρδιά» ήταν το πρώτο και μέχρι τώρα το μόνο βιβλίο που έχω μεταφράσει. Στάθηκα ιδιαίτερα τυχερή με την ευκαιρία που μου δόθηκε. Ήταν πάντα ένας από τους στόχους μου να μεταφράσω λογοτεχνία.
Όταν μου τηλεφώνησαν από τον εκδοτικό οίκο, η χαρά μου ήταν απερίγραπτη. Μόλις είχα γεννήσει και παράλληλα με τις νέες μου ευθύνες ως μητέρα, ανασκουμπώθηκα να βγάλω ασπροπρόσωπους όσους πίστεψαν σε μένα. Ήταν ένα υπέροχο ταξίδι. Με στιγμές χαράς, πανικού, αμφιβολίας, κούρασης αλλά και μεγάλης ικανοποίησης. Ακόμη και τώρα αντλώ ενέργεια από τη χαρά της δημιουργίας που μου χάρισε η μετάφραση του βιβλίου αυτού.
Μεταφράζετε και αντίστροφα (από τα Ελληνικά στα Ολλανδικά). Αν ναι, θέλετε να μας πείτε λίγο για την κύρια δυσκολία αυτής της μετάφρασης;
Οι μεταφράσεις που κάνω προς τα Oλλανδικά εντάσσονται κυρίως στα πλαίσια της δουλειάς μου ως επίσημη μεταφράστρια. Ένα μεγάλο σχολείο στην πορεία μου αυτή υπήρξε η εργασία μου στο Προξενείο της Ελλάδας στο Ρόττερνταμ. Εκεί και για αρκετά χρόνια, αναγκάστηκα να αντιμετωπίσω τους φόβους μου, να πατήσω γερά στα πόδια μου και να αντιμετωπίσω τη μεγάλη αυτή πρόκληση. Να «γράφεις» και να μεταφράζεις σε μία γλώσσα, η οποία δεν είναι δική σου.
Εξάλλου, η αγάπη μου και το πάθος για τη γλώσσα γενικότερα, με ωθεί στο να βελτιώνομαι καθημερινά και να διαμορφώνω τη δική μου «προσωπικότητα» και στυλ, όπου βέβαια αυτό μου επιτρέπεται. Έχω αναπτύξει τεχνικές και αφιερώνω αρκετό χρόνο σε έρευνα. Μαθαίνω συνεχώς. Επίσης ασχολούμαι με τη διερμηνεία, κυρίως στα Eλληνικά και Oλλανδικά, κάτι που μου αρέσει ιδιαίτερα.
Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για μία ή περισσότερες από τις συνεργασίες σας με φορείς του Nederlandse Taalunie, του Φεστιβάλ Κινηματογράφου ή την ολλανδική τηλεόραση;
Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου έκανα διάφορες ενδιαφέρουσες δουλειές. Μία από αυτές ήταν η εξωτερική συνεργασία μου με το ολλανδικό κρατικό κανάλι NOS, όπου για κάποιο διάστημα μετέφραζα κυρίως θέματα επικαιρότητας και κάποιες φορές ντοκιμαντέρ στα Ελληνικά. Τότε είχα την τύχη να μάθω και να ασχοληθώ εκτενέστερα με τον υποτιτλισμό, ο οποίος θεωρώ ότι είναι μία ξεχωριστή πτυχή στον χώρο της μετάφρασης με ιδιαιτερότητες. Αυτό με βοήθησε αργότερα, όταν για κάποιο διάστημα εργάστηκα ως μεταφράστρια στη Θεσσαλονίκη, να συνεργαστώ με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης. Η δυσκολία στον υποτιτλισμό είναι ότι ο μεταφραστής καλείται να αποδώσει με μεγάλη δημιουργικότητα το λόγο, λαμβάνοντας υπόψη τον καθοριστικό χρόνο που ένας υπότιτλος εμφανίζεται στην οθόνη.
Σκοπεύετε να μεταφράσετε ακόμα κάποιο λογοτεχνικό βιβλίο από τα Ολλανδικά στο μέλλον; Αν ναι, ποιο;
Με μεγάλη μου χαρά θα μετέφραζα ξανά λογοτεχνία. Η ικανοποίηση που νιώθεις όταν κάποιο βιβλίο που αγάπησες και με το οποίο «ζυμώθηκες», εμφανίζεται στα βιβλιοπωλεία και διαβάζεται είναι τεράστια. Μεταφράζοντάς το είναι σαν να γίνεσαι ο ίδιος για λίγο συγγραφέας. Επειδή «μεταφράζω» πολλά ολλανδικά παιδικά βιβλία για την κόρη μου, θα ήθελα πολύ να ασχοληθώ με την τόσο υπέροχη ολλανδική λογοτεχνία για παιδιά.
Στην Ολλανδία και το Βέλγιο, ο κλάδος των μεταφραστών αντιμετωπίζει σίγουρα τα ίδια, αν όχι περισσότερα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι Έλληνες. Στην ουσία πρόκειται για προβλήματα παρόμοια σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες: μεγάλος ανταγωνισμός, εμπορευματοποίηση σε κόστος της ποιότητας, επιλογές με βάση το χρήμα κι όχι κάποια λογοτεχνικά κίνητρα.
Σε αντίθεση με εμάς όμως, οι μεταφραστές στα Ολλανδικά και Φλαμανδικά, ξεκίνησαν από μόνοι τους μια συζήτηση για το παρόν και -κυρίως- το μέλλον του κλάδου, όπως σας είχαμε ενημερώσει εδώ. Μια αξιοσημείωτη κίνηση, με σκοπό να προλάβει μελλοντικές de facto επιλογές ερήμην τους. Η συζήτηση δεν είναι ένα άλλο ομφαλοσκοπικό εύρημα κάποιου κλάδου, αλλά μια καλά προδιαγεγραμμένη σειρά συναντήσεων, ερευνών κλπ. που επισημοποιείται από την παρουσία και τη δέσμευση των εκδοτών και εκπροσώπων της κυβέρνησης που συμμετέχουν ασμένως σ” αυτή. Υπάρχει μάλιστα και μια πολύ καλή ιστοσελίδα (στα Ολλανδικά) που με διαφάνεια προβαίνει σε όλες τις σχετικές ανακοινώσεις και ενημερώσεις.
Από αυτή τη σελίδα μαθαίνουμε ότι και στην Ολλανδία πλέον υπάρχουν πολλοί μεταφραστές και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να τεθούν κάποια όρια ποιότητας και να τηρηθούν τα προσχήματα βιωσιμότητας του κλάδου. Όλα αυτά σαν αποτέλεσμα μια όλο και μεγαλύτερης εμπορευματοποίησης του εκδοτικού τομέα, αλλά και μιας σχετικοποίησης των κριτηρίων με τα οποία κάποιος μπορεί να αποκαλείται μεταφραστής.
Μια από τις πρώτες προτάσεις των συμμετεχόντων, η οποία έχει στο μεταξύ γίνει αποδεκτή από την κυβέρνηση και βρίσκεται σε φάση υλοποίησης, είναι η δημιουργία μεταπτυχιακού προγράμματος στην μετάφραση προς στα Ολλανδικά και Φλαμανδικά. Μιλάμε εδώ για σπουδές που αφορούν αποκλειστικά την λογοτεχνική μετάφραση. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται σαφώς το μήνυμα ότι η πολιτεία, ο εκδοτικός χώρος αλλά και ο ίδιος ο μεταφραστικός κλάδος παίρνει πολύ σοβάρα την λογοτεχνική μετάφραση και ανοίγει μια ανεξάρτητη ακαδημαϊκή πλατφόρμα για την περαιτέρω αναβάθμιση του χώρου αλλά και για την πρόταση λύσεων σε τωρινά και μελλοντικά προβλήματα του κλάδου.
Πράγμα που πιθανότατα θα χαροποιήσει και την τωρινή πολιτική περικοπών στο χώρο του βιβλίου. Αν φτάσει αυτό στα αυτιά του κυρίου Γερουλάνου, ίσως αποφασίσει ότι δε χρειάζεται καν να επιδοτούμε (ή επιχορηγούμε, όπως προτιμάτε) την μετάφραση βιβλίων προς τα Ολλανδικά, μια και την κάνει πλέον ίδιο το ολλανδικό κράτος. Αν δε συνεχίσουν κι άλλες χώρες (εκτός από εμάς εννοείται, που δεν μας περισσεύουν λεφτά για τίποτα) το παράδειγμα της Ολλανδίας, προβλέπεται πεδίον δόξης λαμπρό για την ανάδειξη της Ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό μια και οι εκεί χώρες θα φροντίζουν να αναδεικνύουν χωρίς προβλήματα και με τα δικά τους λεφτά τους καλύτερους μεταφραστές για τα δικά μας έργα.
Αλλά ας σταματήσουμε εδώ την πλάκα της τελευταίας παραγράφου κι ας ξυπνήσουμε στην ελληνική πραγματικότητα με τα τωρινά προβλήματά της και τις λύσεις που κανείς δε φαίνεται να αναζητά με το πνεύμα συναίνεσης και μακρόχρονης προοπτικής που αποζητούν και υλοποιούν οι Ολλανδοί.
Η Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά με τον Χάρι Μούλις
(photo © Spiros D. Katopodis / v.p.a.)
Συνεχίζουμε τις συζητήσεις με μεταφραστές της Ολλανδικής γλώσσας στα Ελληνικά με την Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά, την μεταφράστρια πολλών σημαντικών συγγραφέων και βιβλίων όπως το «Στην Ευρώπη» του Χέιρτ Μακ και «Η ανακάλυψη του ουρανού» του Χάρι Μούλις. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε το βιογραφικό της.
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η κύρια δυσκολία της μετάφρασης από τα Ολλανδικά στα Ελληνικά;
Πιστεύω ότι η κύρια δυσκολία είναι το ότι πρόκειται για δύο απόλυτα διαφορετικές γλώσσες από άποψη δομής και γραμματικής. Τα Ελληνικά δεν έχουν κάποια συγγένεια με τα Ολλανδικά, όπως τα Γερμανικά, ή ακόμα και τα Γαλλικά και τα Αγγλικά. Ας δώσω ένα παράδειγμα. Μια συγκεκριμένη δυσκολία είναι π.χ. η μετοχή, η οποία στα Ολλανδικά χρησιμοποιείται συχνά σαν επίθετο. Στη δημοτική πολλές φορές μπορεί να αποδοθεί μόνο με δευτερεύουσα πρόταση. Μπορούμε λόγου χάρη να μεταφράσουμε «de zittende man» με «ο καθιστός άντρας», αλλά τι γίνεται με «de rokende man»; Αναγκαστικά θα πούμε «ο άντρας που καπνίζει». Φανταστείτε τώρα μια πρόταση όπου στα Ολλανδικά το ουσιαστικό συνοδεύεται από 3-4 μετοχές! Ενίοτε η καθαρεύουσα προσφέρει κάποιες λύσεις, αλλά αυτό δεν ταιριάζει πάντα με το ύφος του βιβλίου. Η δυσκολία έγκειται λοιπόν στο να βρεις μια κομψή λύση έτσι ώστε το κείμενο της μετάφρασης να μην είναι αδέξιο.
Μια άλλη δυσκολία είναι ο διαφορετικός πλούτος του λεξιλογίου. Ορισμένες έννοιες μπορούν στα Ολλανδικά να αποδοθούν με πολλές διαφορετικές λέξεις, ενώ στα Ελληνικά η ίδια έννοια αποδίδεται με δυο-τρεις λέξεις μόνο, με αποτέλεσμα να αναγκάζεται κανείς να χρησιμοποιεί ξανά και ξανά τις ίδιες. Αυτό κάποιες φορές προσδίδει μια μονοτονία στο μεταφρασμένο κείμενο η οποία δεν υπάρχει στο αρχικό. Συμβαίνει φυσικά και το αντίθετο.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας ολλανδοί / φλαμανδοί συγγραφείς;
Nelleke Noordervliet, Harry Mulisch, Stefan Brijs, Hella Haasse, Geert Mak, Marcel Möring.
Τι έχετε να πείτε για την ποσότητα και την ποιότητα των ολλανδικών / φλαμανδικών μεταφράσεων στα Ελληνικά;
Όσο για την ποιότητα των μεταφράσεων ολλανδικών βιβλίων, μπορώ να μιλήσω μόνο για τις δικές μου, οι οποίες θέλω να πιστεύω είναι καλές, μιας και τόσο το NLPVF όσο το αντίστοιχο φλαμανδικό Ίδρυμα με χρησιμοποιούν σαν σύμβουλο. Δυστυχώς δεν έχω το χρόνο να διαβάζω μεταφράσεις άλλων συναδέλφων. Είμαι σίγουρη ότι εργάζονται με τον ίδιο επαγγελματισμό που προσπαθώ εγώ να εφαρμόσω στη δουλειά μου.
Όσο για την ποσότητα, πιστεύω ότι την τελευταία εικοσαετία έχει εκδοθεί αξιόλογος αριθμός ολλανδικών βιβλίων στα Ελληνικά. Το πρόβλημα κατά τη γνώμη μου δεν είναι η ποσότητα των μεταφράσεων αλλά η περιορισμένη ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού. Ο Μούλις, ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή συγγραφείς της Ολλανδίας, του οποίου έχω μεταφράσει όλα τα σημαντικότερα βιβλία, έξι στον αριθμό μέχρι στιγμής, έχει κάποια αναγνώριση από το ελληνικό κοινό, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι κάποιο από τα βιβλία του έγινε μπεστσέλερ!
Συμμετέχετε στην επιλογή των βιβλίων που μεταφράζετε; Κάνετε προτάσεις στους εκδότες;
Είμαι στην ευχάριστη θέση να επιλέγω η ίδια ποια βιβλία θέλω να μεταφράσω. Πολλές φορές η πρόταση προέρχεται από κάποιον εκδότη, άλλες φορές όμως κάνω η ίδια προτάσεις όταν θεωρώ ότι κάποιο βιβλίο αξίζει τον κόπο να μεταφραστεί, όπως π.χ. «Το Όνομα του Πατρός» της Νόορντερβλιτ. Επίσης διαβάζω ολλανδικά βιβλία για λογαριασμό εκδοτών για να τα αξιολογήσω.
Τι βρίσκετε ενδιαφέρον στην ολλανδική/φλαμανδική γλώσσα και την ολλανδική/φλαμανδική λογοτεχνία;
Αυτό που για μένα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ολλανδική και φλαμανδική λογοτεχνία είναι η πλατιά μόρφωση που συνήθως διακρίνει τους συγγραφείς. Θίγουν πολλά και ενδιαφέροντα θέματα που δεν περιορίζονται στα στενά πλαίσια της Ολλανδίας. Οι Ολλανδοί, σε αντίθεση με τους Έλληνες, είναι πραγματικοί πολίτες του κόσμου.
Πώς ξεκίνησε η σχέση σας με τα Ολλανδικά / Φλαμανδικά;
Στην περίπτωσή μου η ερώτηση θα έπρεπε μάλλον να είναι πώς ξεκίνησε η σχέση μου με τα Ελληνικά, μιας και είμαι Ολλανδέζα, γέννημα θρέμμα. Σπούδασα στη Σχολή Διερμηνέων του Παν/μου της Γενεύης κι εκεί γνώρισα τον Έλληνα σύζυγό μου ο οποίος σπούδαζε οικονομικά. Ήρθαμε στην Ελλάδα το 1969. Για πολλά χρόνια εργάστηκα σαν μεταφράστρια τεχνικών κειμένων, ως το 1995 περίπου. Τότε οι Εκδόσεις Καστανιώτη εξέδωσαν δύο συλλογές διηγημάτων μου (γραμμένα στα Ελληνικά) και στη συνέχεια μου έγινε πρόταση συνεργασίας στον τομέα της λογοτεχνικής μετάφρασης. Έκτοτε έχω μεταφράσει πολλά βιβλία για τις εκδόσεις Καστανιώτη, αλλά και για άλλους οίκους όπως Μεταίχμιο, Πόλις, Φυτράκη, Διήγηση, Ελληνικά Γράμματα, Κάτοπτρο.
Ποια είναι η κύρια συμβουλή που θα δίνατε σ’ έναν μεταφραστή στα πρώτα του βήματα;
Το αυτονόητο είναι φυσικά να κάνει τη δουλειά του όσο πιο συνειδητά μπορεί. Να μη διστάζει να ρωτάει το συγγραφέα για κάθε απορία που έχει. Η συνεργασία με το συγγραφέα είναι απαραίτητη για να μην υπάρξουν λάθη ερμηνείας εκ μέρους του μεταφραστή. Να συμβουλεύεται ειδικούς όποτε το βιβλίο που μεταφράζει θίγει θέματα για τα οποία ο ίδιος δεν έχει τις απαραίτητες γνώσεις, έτσι ώστε η ορολογία να αποδοθεί σωστά στα Ελληνικά.
Όσο προς το καθαρά τεχνικό μεταφραστικό μέρος, θα έλεγα να μεταφράσει σε πρώτο στάδιο το κείμενο όσο πιο κυριολεκτικά μπορεί, ώστε στη συνέχεια να μπορεί να απομακρυνθεί απ’ αυτό όπου χρειαστεί, χωρίς να προδώσει τη γλώσσα και το ύφος του αρχικού κειμένου. Στη συνέχεια ν’ αφήσει κατά μέρος το ολλανδικό κείμενο και να εξετάσει το δικό του κείμενο μόνο ως προς τα Ελληνικά, έτσι ώστε η μετάφραση να μη «μυρίζει» μετάφραση.
Από τα βιβλία που έχετε μεταφράσει από τα Ολλανδικά, ποιο είναι εκείνο που ξεχωρίζετε ως αναγνώστρια;
«Η Ανακάλυψη του Ουρανού» του Χάρι Μούλις, «Το Όνομα του Πατρός» της Νέλεκε Νόορντερβλιτ (και τα δύο για τις εκδόσεις Καστανιώτη) και «Στην Ευρώπη» του Χέιρτ Μακ (εκδόσεις Μεταίχμιο).
Υπάρχει κάποιο ολλανδικό/φλαμανδικό βιβλίο που θα θέλατε να μεταφράσετε ή να είχατε μεταφράσει;
Από τα βιβλία που έχουν ήδη μεταφραστεί στα Ελληνικά «Ο σκοτεινός θάλαμος του Δαμοκλή» του Χέρμανς, που μεταφράστηκε από τον άξιο συνάδελφο Γιάννη Ιωαννίδη και «Η Θλίψη του Βελγίου« του Κλάους, πάλι σε μετάφραση του Γ. Ιωαννίδη.
Ένα βιβλίο που θα ήθελα να μεταφράσω είναι το εξαιρετικά ενδιαφέρον «El Negro en ik» του Frank Westerman. Προς το παρόν δυστυχώς δεν κατάφερα να βρω εκδότη που ενδιαφέρεται να το εκδώσει. Ένα άλλο είναι το «In Babylon» του Marcel Möring.
Τι μεταφράζετε αυτή την περίοδο;
Το πολύ ωραίο, πολύ δύσκολο και πολύ μεγάλο βιβλίο του Φλαμανδού Paul Verhaeghen με τίτλο «Omega Minor«, για τις εκδόσεις Πόλις.
Η Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά με τον Χάρι Μούλις (photo © Spiros D. Katopodis / v.p.a.)
Η Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά γεννήθηκε το 1946 στην Μπρέντα της Ολλανδίας. Αφού τελείωσε στην Ολλανδία το γυμνάσιο (κλασική κατεύθυνση), σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, και πιο συγκεκριμένα στη Σχολή Διερμηνέων, από την οποία αποφοίτησε cum laude το 1968.
Το 1969 ήρθε στην Ελλάδα μαζί με το σύζυγό της Αλέξανδρο Μπαλτά. Εργάστηκε αρκετά χρόνια σαν μεταφράστρια τεχνικών κειμένων σε ξένες εταιρείες και έκανε επίσης υποτιτλισμό για την ελληνική τηλεόραση (μεταξύ των άλλων στην κωμική σειρά Zeg eens A!).
Το 1995 εκδόθηκε η πρώτη συλλογή διηγημάτων «Η Μητέρα της Νύχτας» από τις εκδόσεις Καστανιώτη και το 1997 ακολούθησε δεύτερη συλλογή με τίτλο «Ο Μακρύς Χειμώνας του Έρωτα».
Από το 1995 περίπου ξεκίνησε και η συνεργασία της με τον ίδιο εκδοτικό οίκο σαν μεταφράστρια ολλανδικής λογοτεχνίας. Στο μεταξύ η συνεργασία επεκτάθηκε και σε άλλους εκδοτικούς οίκους. Μέχρι στιγμής έχει μεταφράσει περίπου 30 βιβλία. Μερικοί συγγραφείς που έχει μεταφράσει είναι Harry Mulisch, Cees Nooteboom, Leon de Winter, Geert Mak, Nelleke Noordervliet, Arthur Japin, Jeroen Brouwers, Stefan Brijs. Μια πλήρης λίστα είναι διαθέσιμη από τη βάση biblionet.
Εκτός από τη μητρική της γλώσσα μιλάει άπταιστα Αγγλικά, Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά και Ισπανικά. Επίσης ασχολείται με την αγγειοπλαστική.
Διαβάστε εδώ μια ενδιαφέρουσα συνομιλία με την Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά αποκλειστικά για το taal.gr.