Όπως έχουμε αναφέρει στο παρελθόν, το βιβλίο Μαξ Χάβελααρ (Max Havelaar) του Multatuli (ψευδώνυμο του Eduard Douwes Dekker), θεωρείται το καλύτερο ολλανδικό μυθιστόρημα όλων των εποχών. Ένας χαρακτηρισμός που μέσα στην απολυτότητά του δεν μπορεί παρά να κρύβει μια μεγάλη δόση αλήθειας την ίδια ακριβώς στιγμή όμως που συγκαλύπτει ακόμα περισσότερες αλήθειες. Continue reading
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια χώρα που την έλεγαν Ολλανδία. Σ” αυτή τη χώρα οι άνθρωποι ήθελαν τα βιβλία να μπορούνε να διαβάζονται κι από εκείνους που δεν μπορούσαν να δουν τα γράμματα ή να γυρίσουν τις σελίδες. Γι” αυτό και από χρόνια είχαν δημιουργηθεί σχετικές βιβλιοθήκες με τεράστιους καταλόγους βιβλίων ηχογραφημένων ή τυπωμένων σύμφωνα με το σύστημα Μπράιγ. Αλλά και στα βιβλιοπωλεία, μπορούσε κανείς να αγοράσει ηχογραφημένα βιβλία, πολύ πριν η σχετική μόδα δειλά-δειλά κι εξαιρετικά περιορισμένα ξεπροβάλλει και στην άλλη χώρα που την έλεγαν Ελλάδα.
Πριν λίγο καιρό, με αφορμή τα 150 χρόνια του Μουλτατούλι, ο πρόεδρος του Εργατικού Κόμματος της Ολλανδίας και πρώην δήμαρχος του Άμστερνταμ Job Cohen, διάβασε το καλύτερο ολλανδικό μυθιστόρημα, το περίφημο «Μαξ Χάβελααρ» για την έκδοσή του σε CD. Μετά τον Βέλγο αρχι-Ευρωπαίο Ρομπάι, άλλος ένας πολιτικός «αναμείχθηκε» με τα λογοτεχνικά δρώμενα. Κι έζησε αυτός καλά και οι πωλήσεις του Μαξ Χάβελααρ ακόμα καλύτερα.
«Max Havelaar» (Μαξ Χάβελααρ): εκτός Ολλανδίας, το όνομα δε λέει ίσως κάτι στον μέσο αναγνώστη. Σε κάποιους, θα φέρει στο νου την ολλανδική μάρκα καφέ μιας εταιρείας που παράγει τα προϊόντα της με «έντιμους τρόπους» φροντίζοντας να αποδίδει τα δέοντα στους καφεπαραγωγούς, χωρίς να τους εκμεταλλεύεται.
Για τους Ολλανδούς όμως, «Μαξ Χάβελααρ» είναι και παραμένει το όνομα του θεωρούμενου ως το καλύτερο μυθιστόρημα γραμμένο στη γλώσσα τους. Εκδόθηκε το 1860 και για το περιεχόμενό του ενδεικτικός είναι ο υπότιτλος: «οι δημοπρασίες καφέ της Ολλανδικής Εταιρίας των Ανατολικών Ινδιών». Το βιβλίο διαδραματίζεται στην Ιάβα, η οποία εκείνη την περίοδο ήταν ολλανδική αποικία. Εκεί, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου (Μαξ Χάβελααρ), παλεύει ενάντια στην εκτεταμένη διαφθορά που ήταν αποτέλεσμα της αποικιοκρατικής πολιτικής των ολλανδικών επιδοτήσεων για την παραγωγή καφέ.
Ο αντίκτυπος του βιβλίου ήταν τόσο μεγάλος, που οδήγησε σε ουσιαστικές αλλαγές στην πολιτική των Ολλανδών για τη διόρθωση της κατάστασης. Αναλυτές υποστηρίζουν ότι αυτό το βιβλίο ενέπνευσε και το κίνημα ανεξαρτησίας της νήσου κατά των αποικιοκρατών. Το περιεχόμενο και τα μηνύματά του παραμένουν επίκαιρα ακόμα και σήμερα και ο χαρακτηρισμός «ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της Ευρωπαϊκής γραμματείας» δεν έχει ξεθωριάσει.
Το πραγματικό όνομα του συγγραφέα είναι Eduard Douwes Dekker, αλλά έμεινε γνωστός με το όνομα Μουλτατούλι (Multatuli). Με ένα μουσείο κι ένα ίδρυμα αφιερωμένο στο έργο και την κληρονομιά του, οι Ολλανδοί εκπληρώνουν το χρέος των απογόνων προς τον σημαντικότατο λογοτέχνη. Φέτος μάλιστα είναι μια ξεχωριστή χρονιά, μια και συμπληρώνονται 150 χρόνια από την έκδοση του «Μαξ Χάβελααρ», γεγονός που γιορτάζεται με πληθώρα εκδηλώσεων και εκδόσεων.
Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, αλλά όχι στα Ελληνικά. Το ενδιαφέρον νέο που «ψαρέψαμε» από τα αρχεία της έγκυρης ολλανδικής εφημερίδας NRC είναι ότι το 2007, στα πλαίσια της Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, ανακοινώθηκε ότι το έργο του Μουλτατούλι μεταφράζεται στα Ελληνικά. Δυστυχώς, απ” όσο ξέρουμε αλλά και από τη βάση της biblionet, η πληροφορία αυτή δεν επιβεβαιώνεται. Ελπίζουμε να ανακοινωθεί σύντομα κάτι σχετικό από κάποιον Έλληνα εκδότη.
Μέχρι τότε, μπορείτε να διαβάσετε (χωρίς κόστος) το βιβλίο στο κομπιούτερ σας ή την ηλεκτρονική αναγνωστική σας συσκευή: τόσο στα Ολλανδικά όσο και σε μια (παλιά) αγγλική μετάφραση.
«Στην χώρα του Εράσμου, του Ρέμπραντ, του Σπινόζα και των λουλουδιών»
Έτσι είναι ο τίτλος με τον οποίο κυκλοφόρησε η Νέα Εστία τον Οκτώβρη του 1981 ένα τεύχος (#1302) εξ” ολοκλήρου αφιερωμένο στην Ολλανδία. Χάρη στην εξαιρετική βάση ψηφιοποιημένων περιοδικών του ΕΚΕΒΙ, μπορείτε να το ξεφυλλίσετε ολόκληρο εδώ.
Το τεύχος ξεκινά μ” έναν λεπτομερή οδηγό των διαφόρων περιοχών και των κύριων πόλεων της Ολλανδίας από τη Ζερμαίν Μαμαλάκη. Ο οδηγός παραμένει σε γενικές γραμμές έγκυρος ακόμα και σήμερα. Με εξαίρεση τις ατυχείς μεταγραφές κάποιων ολλανδικών τοπωνυμίων και ονομάτων στην ελληνική γλώσσα.
Στο ίδιο τεύχος: ένα ποίημα για το Φόλλενταμ από τον Μιχάλη Δ. Στασινόπουλο, συγκεκριμένα για την μεγάλη διαφορά που του επιφύλασσε η δεύτερη σε σχέση με την πρώτη του επίσκεψη στην πόλη. (Και πού να πήγαινες σήμερα αγαπητέ Στασινόπουλε να δεις όλη την παλιά δόξα ακόμα πιο καταπεσμένη…) Κι ακόμα:
Εκτός όμως από φιλοσόφους και ταξιδιωτικές εντυπώσεις, στο πολύ καλό περιοδικό βρίσκουμε και το δοκίμιο με τίτλο «από την ιστορία της ολλανδικής λογοτεχνίας«, γραμμένο από κάποιον ή κάποια με τα αρχικά Ζ.Μ. (να υποθέσουμε ότι πρόκειται κι εδώ για την Ζερμαίν Μαμαλάκη;) Το κείμενο περιγράφει συνοπτικά τις απαρχές της Ολλανδικής λογοτεχνίας, την ρομαντική της περίοδο και σταματάει το χρονολόγιό του στον Μουλτατούλι και τον Κούπερους, τις αρχές δηλαδή του εικοστού αιώνα.
Από το θεμέλιο έργο της ολλανδικής λογοτεχνίας, το «Μαξ Χαβελάαρ» του Μουλτατούλι, μπορούμε στο ίδιο τεύχος να διαβάσουμε κι ένα απόσπασμα. Δεν είναι το μοναδικό. Ακολουθούν κομμάτια από:
Όλα είναι (σύμφωνα με τους συντάκτες) αποσπάσματα «που δείχνουν χαρακτηριστικά την ήρεμη, στοχαστική ιδιοσυγκρασία του λαού, την αγάπη του για τη Φύση, για το βιβλίο και τη σκέψη, για ό, τι είναι ουσιαστικό, αληθινό, στέρεο και ακατάλυτο, για την κλίση του για τη φιλοσοφία.»
Ο μεταφραστής / η μεταφράστρια των προαναφερθέντων αποσπασμάτων υπογράφει με τα αρχικά του/της: Ζ.Μ.
Πάνω που ο αναγνώστης αρχίζει ν” απορεί γι” αυτή την εμμονή του περιοδικού με τους «κλασικούς» των ολλανδικών γραμμάτων και τεχνών, το ενδιαφέρον δοκίμιο του μεγάλου Ολλανδού κριτικού λογοτεχνίας Κης (Κέις θα έλεγα εγώ) Φενς «σύγχρονες φυσιογνωμίες της ολλανδικής λογοτεχνίας» ταράζει τα νερά με απόψεις όπως:
«Δεν υπάρχει σχεδόν παράδοση στην πρόζα της Ολλανδίας. Ο κάθε Ολλανδός οφείλει να ξεκινήσει απ” την αρχή, μια που δεν έχει πρότυπο. Και δεν μπορεί να γραφεί η ιστορία της εξέλιξης του ολλανδικού μυθιστορήματος γιατί δεν υπάρχει ιστορία. Υπάρχουν ξεχωριστοί συγγραφείς που έγραψαν αξιόλογα βιβλία.»
Προς το τέλος του τεύχους βρίσκουμε και μια απολαυστική αναφορά από τον Νικόλαο Ανδριώτη σ” ένα Ελληνικό χρονικό του 18ου αιώνα που γράφτηκε από έναν «Έλληνα στο Άμστερδαμ» της «Ολλάνδας» και που βρίσκεται στην κοινοτική βιβλιοθήκη της Θεσσαλικής Ζαγοράς. Απ” αυτό μαθαίνουμε πιο πολλά για την Ελλάδα παρά για την Ολλανδία του τότε, αλλά σε κάθε περίπτωση αξίζει να μια ανάγνωση.
Κι αφού η εστίαση έχει περάσει στην Ελλάδα, το περιοδικό φιλοξενεί κι ένα ιστορικό άρθρο του B.J.Slot για τις «σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Ολλανδίας από τον ΙΖ” αιώνα μέχρι τον Καποδίστρια».
Παρά μια γενική εξιδανίκευση που υποβόσκει και τη μη αποφυγή κάποιων κλισέ, νομίζω ότι το συγκεκριμένο αφιέρωμα της Νέας Εστίας εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να είναι σημείο αναφοράς για παρόμοιες προσπάθειες που ακολούθησαν ή θ” ακολουθήσουν.