«On the one hand it’s only shit;

on the other, shit’s shit,

and what we desire in the world is less,

not more, of it.»

(Andrew Motion, Λονδίνο, 1991)

Για τον Gerrit Komrij έγραψα πρόσφατα μια εισαγωγή. Σήμερα θα σταθώ σ” ένα από τα πιο διασκεδαστικά του πονήματα, το βιβλίο με τίτλο Κακαφωνία (Kakafonie). Για όσους ο τίτλος δεν είναι σαφής, ίσως ο υπότιτλος ξεκαθαρίσει τα πράγματα: «η εγκυκλοπαίδεια του σκατού». Αν βέβαια έχεις το βιβλίο στα χέρια σου, το ευρηματικό εξώφυλλο, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας:

Στο συγκεκριμένο βιβλίο, ο Komrij μαζεύει ένα σωρό ποιήματα, αποσπάσματα, σχέδια, γεγονότα, εφευρέσεις κλπ. που έχουν σχέση με τα ανθρώπινα περιττώματα. Χωρίζει το βιβλίο σε εννέα μεγάλες θεματικές ενότητες, με τίτλους όπως «Τα αέρια», «Οι εραστές», «Το σκατό και το βιβλίο». Το όλο εγχείρημα φέρνει στο νου τα λεξικά του δικού μας Νίκου Πλατή. Τα οποία και είναι περιεκτικότερα και πιο προσεγμένα από το συγκεκριμένο βιβλίο του Komrij.

Όσο κι αν είναι μια αξιοπρόσεκτη συλλογή του Komrij, δεν έχει σε καμία περίπτωση την αίσθηση εξαντλητικής πληρότητας και εξονυχιστικής έρευνας που αναδίδουν τα βιβλία του Πλατή. Παρόλα αυτά, η Κακαφωνία παραμένει ένα απολαυστικό ανάγνωσμα που μας χαρίζει πολλά ανέκδοτα και κάποιες εξαιρετικές ιστορίες. Κι όπως συμβαίνει με σχετικές συλλογές, είναι αν μη τι άλλο ενδιαφέρον να βλέπεις να καταπιάνονται με το θέμα λογοτέχνες και μεγάλοι άντρες που «δεν τους το έχεις», αν μείνεις στην γνωστή δημόσια εικόνα τους.

Gerrit Komrij (Χέριτ Κόμραϊ): ένα όνομα που κανείς δεν μπορεί να προσπεράσει όταν αναφέρεται στην ολλανδική ποίηση. Κι όχι τόσο για το ποιητικό του έργο, έστω κι αν αυτό έχει τύχει μεγάλης αναγνώρισης από το κοινό και τους κριτικούς. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι ο πρώτος «εθνικός ποιητής» (poet laureate) που ορίστηκε όταν δημιουργήθηκε ο θεσμός.

Ο Komrij όμως έγινε καθεστώς κυρίως με τις ανθολογίες που επιμελείται κατά καιρούς. Με προμετωπίδα την ανθολογία «Ολλανδική ποίηση από το 19^ο μέχρι τον 21^ο αιώνα σε 2000 και μερικά ακόμα ποιήματα«. Η οποία από το 1979 που πρωτοκυκλοφόρησε (με 1000 ποιήματα στην πρώτη έκδοση) μέχρι και τις μέρες μας, έχει γίνει το σημείο αναφοράς για όποιον μελετά την ολλανδική ποίηση.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Komrij έβγαλε παρόμοιες συλλογές για την ποίηση της Νότιας Αφρικής, την ολλανδική ποίηση του 17^ου και του 18^ου αιώνα και -λίγο καιρό πριν- την ολλανδική ποίηση για παιδιά. Όλες ανεξαιρέτως ξεσήκωσαν περισσότερες ή λιγότερες αντιδράσεις κατά την κυκλοφορία τους. Για τους ποιητές ή τα ποιήματα που επέλεξε, για εκείνους ή εκείνα που άφησε απ” έξω. Για τον αυταρχικό του τρόπο επιλογής, που αποκλείει παντελώς τους ανθολογούμενους από τη διαδικασία.

Αλλά ο Komrij είναι μαθημένος στις αντιπαραθέσεις, για να μην πούμε ότι τις επιδιώκει κιόλας. Αν στον ποιητικό χώρο της Ελλάδας έχουμε μάθει στους ισχυρούς χαρακτήρες με ακόμα πιο ισχυρές απόψεις που παρασέρνουν όλα (και κυρίως τους αντιπάλους τους) στο διάβα του λόγου τους, στην Ολλανδία τα πράγματα είναι σαφώς πιο πολιτισμένα. Όχι ότι λείπουν οι δημόσιες διαφωνίες, το αντίθετο. Απλά εκεί περνάνε πιο πολύ και πιο τακτικά από τις οδούς της δημόσιας κριτικής: περιοδικά, εφημερίδες κλπ.

O Komrij είναι ο «καλικάντζαρος» των ολλανδικών γραμμάτων, ο οποίος παρακάμπτει συνειδητά τους καλούς τρόπους και τα λέει πάντα έξω απ” τα δόντια. Δημιουργώντας πιο πολλούς εχθρούς παρά φίλους. Ακόμα και στην Πορτογαλία, όπου αποτραβήχτηκε για αρκετά χρόνια, δεν μπόρεσε ποτέ πραγματικά να ενσωματωθεί με την εκεί κοινότητα.

Αλλά ούτε και η ολλανδική κοινότητα των κριτικών που τόσο παραδέχεται το έργο του και ακούει τη γνώμη του, του χαϊδεύει πάντα τα αυτιά. Τα ποιήματα που έγραψε ως εθνικός ποιητής, δεν άρεσαν εξίσου σε όλους. Αλλά αυτή η καθ” όλα αντισυμβατική προσωπικότητα που ακούραστα παράγει ποιητικές συλλογές, πεζογραφικά πονήματα, άρθρα για τον τύπο, διαλέξεις κλπ. μπορεί πλέον να κάνει ό, τι θέλει. Ακριβώς γιατί αυτός τώρα είναι το σύστημα που ορίζει τους όρους, θα παρατηρούσε κάποιος χαιρέκακα.

Είναι λοιπόν αναπόφευκτο να επανέρθουμε στον Komrij στο μέλλον, παρουσιάζοντας το έργο και τις απόψεις του.